Στην ελληνική μυθολογία εκτός από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου, υπήρχαν κι άλλοι που δεν κατοικούσαν στο θεϊκό βουνό. Ένας από αυτούς ήταν και ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού, της αμπελουργίας και της έκστασης.
Ο Διόνυσος ήταν καρπός του έρωτα του Δία και της θνητής παρθένας Σεμέλης. Η Σεμέλη, κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, ήταν η αγαπημένη του Δία ενώ ταυτόχρονα σύζυγος του ήταν η Ήρα.
Όταν η τελευταία έμαθε για την απιστία του συζύγου της, αποφάσισε να μην την αφήσει ατιμώρητη. Τυφλωμένη από ζήλια και επιθυμία για εκδίκηση, παρουσιάστηκε στη Σεμέλη και με πονηριά την έπεισε να ζητήσει από τον εραστή της να εμφανιστεί μπροστά της ως θεός και όχι με την ανθρώπινη μορφή του όπως συνήθιζε, ώστε να της αποδείξει την αγάπη του. Έτσι, την επόμενη φορά που ο Δίας επισκέφθηκε τη Σεμέλη, εκείνη ανυποψίαστη και αφελής του ζήτησε να πάρει τη θεϊκή του μορφή. Ο Δίας μάταια προσπάθησε να την μεταπείσει και για να την ευχαριστήσει πραγματοποίησε την επιθυμία της. Η άμοιρη θνητή, ανήμπορη να αντέξει τη λάμψη των κεραυνών και των αστραπών που εκτινάσσονταν από τα χέρια του Δία, έπεσε κεραυνοβολημένη. Την ώρα που οι φλόγες τύλιγαν την άτυχη γυναίκα, ο Δίας απέσπασε το έξι μηνών έμβρυο που κυοφορούσε, το έραψε στο μηρό του και όταν συμπληρώθηκαν οι εννέα μήνες της κύησης, ο Διόνυσος γεννήθηκε για δεύτερη φορά από τον θεό πατέρα του. Για το λόγο αυτό απέκτησε την αθανασία.
Ο βασιλιάς των αθανάτων όμως, γνώριζε πολύ καλά πως η ζηλόφθονη σύζυγος του θα έστρεφε το θυμό της στο νεογέννητο παιδί και γι’ αυτό ανέθεσε τη φύλαξη του στον Ερμή, ο οποίος με τη σειρά του, το εμπιστεύτηκε στην αδερφή της Σεμέλης, την Ινώ και τον σύζυγο της Αθάμαντα. Η πανούργα Ήρα όμως, τρέλανε την Ινώ και τον Αθάμαντα και άρχισαν να σκοτώνουν τα παιδιά τους. Ο φτερωτός Ερμής πρόλαβε και έσωσε τον Διόνυσο που αυτή τη φορά τον εμπιστεύτηκε στις Νύμφες, οι οποίες τον ανέθρεψαν με στοργή και αγάπη σ’ ένα ειδυλλιακό τοπίο γεμάτο δένδρα και πολύχρωμα λουλούδια.
Όταν μεγάλωσε ο Διόνυσος, ο πατέρας του, του δίδαξε τον τρόπο καλλιέργειας του σταφυλιού και την παρασκευή του κρασιού. Λέγεται πως για πρώτη φορά φανέρωσε το κρασί στο βασιλιά της Αιτωλίας, τον Οινέα. Ο τσοπάνης του, ο Στάφυλος είχε βρει ένα περίεργο φυτό γεμάτο καρπούς κι ενθουσιασμένος τους έφερε στον βασιλιά του για να τον ευχαριστήσει. Ο Οινέας έστυψε τους ζουμερούς καρπούς και απήλαυσε τον πλούσιο χυμό τους. Από τότε ο Διόνυσος ονόμασε αυτόν το χυμό «οίνο» και τους καρπούς «σταφύλια» από τα ονόματα του Οινέα και του τσοπάνη αντίστοιχα.
Ο Διόνυσος δεν θέλησε να κρατήσει για τον εαυτό του αυτό το χάρισμα και άρχισε να πηγαίνει από πόλη σε πόλη με το θυρσό (ένα μακρύ ραβδί στολισμένο με κισσό ή κλήμα) στο ένα χέρι και κι ένα δοχείο κρασιού στο άλλο και να διδάσκει τους ανθρώπους πώς να φτιάχνουν κρασί.
Σε όλα του τα ταξίδια τον ακολουθούσαν οι Μαινάδες, οι Σάτυροι, οι Σιληνοί και πολλές φορές ο εγκάρδιος φίλος του, ο θεός Πάνας. Η πολύβουη παρέα ξεσήκωνε τον κόσμο με τις φωνές και τα τραγούδια της. Το κρασί έρεε άφθονο κι εκείνοι χόρευαν ασταμάτητα με τη συνοδεία μουσικών οργάνων ή παίζοντας οι ίδιοι τον αυλό και την κιθάρα. Τα ταξίδια τους ήταν ένα αδιάκοπο γλέντι.
Η βασική διαφορά στη λατρεία του Διονύσου έναντι του Δωδεκάθεου ήταν ότι εκείνος δεν απαιτούσε θυσίες για να χαρίσει την εύνοια του. Δεν τυραννούσε, ούτε κατέτρεχε τους ανθρώπους, αλλά μέσω του κρασιού τους μυούσε στην έκσταση της μέθης, ανυψώνοντας κι ελαφρύνοντας τους από τα βάρη του επίγειου κόσμου.
